નવ ગ્રહો

લેખક – અનુપ બાલકૃષ્ણ જાની

નવગ્રહ શાંતિ કરાવો એ પહેલા – તેમનું સ્વરૂપ, તેમની પ્રકૃતિ, એમની પ્રવૃત્તિ ઇત્યાદિ દ્વારા આધિદૈવિક દ્રષ્ટિકોણથી નવ ગ્રહોને જાણો.

9Planets
ग्रहाधिनं जगत्सर्वं ग्रहाधिना: नरावरा: | कालज्ञानं ग्रहाधिनं ग्रहा: कर्मफ़लप्रदा: ||
ગ્રહોને આધીન જ આ આખો સંપૂર્ણ સંસાર છે. ગ્રહોને આધીન જ સર્વ શ્રેષ્ઠ મનુષ્યો હોય છે. કાળ નું જ્ઞાન તથા ફળ આપનાર ગ્રહો જ હોય છે.[बृहस्पति संहिता – 1.6]

દેવતા એ ઉપાસનાનો પ્રાથમિક પ્રાપ્તકર્તા છે અથવા ધાર્મિક વિધિમાં આયોજિત ચોક્કસ ઊર્જા છે. દરેક તત્વ અથવા બ્રહ્માંડીય કાર્ય (જેમ કે અગ્નિ, પવન, પાણી, સૂર્ય વગેરે) દેવતા સાથે સંકળાયેલા છે. ગ્રહ દેવતા દરેક ગ્રહના ભૌતિક પાસાઓ સાથે સંબંધિત છે, જે ગ્રહોની સહજ પ્રકૃતિ દ્વારા આપણા જીવનને પ્રભાવિત કરવા માટે ભૌતિક સ્તર પર કામ કરે છે. જ્યોતિષનો અભ્યાસ કરતી વખતે, ગ્રહ દેવતા તમને એ સમજવામાં મદદ કરે છે કે ગ્રહની ઊર્જા ભૌતિક વિશ્વમાં કેવી રીતે પ્રગટ થશે. કેટલાક જ્યોતિષીઓ માને છે કે આપણે ગ્રહોને તેમના સંબંધિત દેવતાઓ દ્વારા સક્રિય કરી શકીએ છીએ.

પ્રત્યાધિ દેવતાઓ ચોક્કસ સહાય પૂરી પાડે છે અથવા મુખ્ય દેવતાના કાર્યના વધુ સારા પાસાઓને સક્ષમ કરે છે. ધાર્મિક વિધિઓમાં, મુખ્ય દેવતા (દેવતા) ની ઉપાસનાના વ્યાપક માળખામાં તેઓને ખાસ હેતુઓ માટે વારંવાર બોલાવવામાં આવે છે. પ્રત્યાધિ દેવતા દરેક ગ્રહના માનસિક પાસાઓ સાથે સંબંધિત છે, જે આપણને ગ્રહોની મૂળભૂત વૃત્તિઓને સમજવામાં મદદ કરે છે. પ્રત્યાધિ દેવતાને સમજવાથી, આપણે ગ્રહના મૂળ સ્વભાવની સમજ મેળવી શકીએ છીએ.

અધિદેવતા વધુ સૂક્ષ્મ, ગુણાતીત બળનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે અને જ્યારે વધુ ગહન બ્રહ્માંડીય જોડાણ અથવા આધ્યાત્મિક પરિમાણ ઇચ્છિત હોય ત્યારે તેને ધાર્મિક વિધિઓમાં વારંવાર બોલાવવામાં આવે છે. જ્યારે દેવતા ભૌતિક સ્તરે પ્રગટ થાય છે, ત્યારે અધિદેવતા ચેતનાના વૈશ્વિક અથવા ઉચ્ચ સ્તર પર શાસન કરે છે. અધિ દેવતા આપણને આત્માના સ્તરે લઈ જાય છે. આ દેવતાઓ આપણને સમજવામાં મદદ કરે છે કે ગ્રહો આપણા જીવનમાં કેવી રીતે કાર્ય કરશે, દરેક ગ્રહ જે ઊંડો આધ્યાત્મિક અર્થ અને પાઠ લાવે છે તે દર્શાવે છે.

પ્રત્યાધિ = પ્રતિ + અધી. પ્રતિ એટલે સામે / વિરુદ્ધ . જેમ કે કાર્ય અને પ્રતિકાર્ય (પ્રતિકાર / બદલો / revenge). અને કારણકે અધિદેવતા જમણી બાજુ એટલે એની વિરુદ્ધ (એટલે કે ડાબી બાજુ) પ્રત્યાદિ દેવતા આવે. આ સિવાય અન્ય કોઈ એનો અર્થ કાઢવો નહિ. અધિ = ઉચ્ચ. જેમ કે - અધિનિયમ = Act (જે સહુથી પહેલા આવે છે). નિયમ = Rule (જે અધિનિયમ પ્રમાણે ચાલે છે). અધિનિયમ એ નિયમ નો આત્મા છે. અધિનિયમ પ્રમાણે નિયમન થાય. Rule કેવી રીતે Enact કરવામાં આવે છે તેને ACT સાથે કઈ લેવા દેવા નથી. માટે અધિદેવતા ગુણાતીત છે. ઉચ્ચ છે. માટે ગુણ થી પર છે. અગ્નિ પ્રતીકાત્મક સ્વરૂપ છે પરંતુ એમાં તેજ, પ્રકાશ, ઉષ્ણતા ઇત્યાદિ ગુણો વિદ્યમાન હોવાને લીધે ગુણાતીત નથી. માટે તે "અધિષ્ઠાતા" ના હોઈ શકે. અધિષ્ઠાતા હંમેશા ઉપર અને પર હોય છે. શિવ સર્વ ગુણો થી પર છે. તે જીવો નો આત્મા છે.
આધી ભૌતિક જગતઆધી દૈવિક જગતઆધી દૈવિક જગતઆધી દૈવિક જગતઆધ્યાત્મિક જગત
સૌર મંડળગ્રહ દેવતા
(ભૌતિક દ્રષ્ટિકોણ) મધ્યમાં		 પ્રત્યાધિદેવતા
(માનસિક દ્રષ્ટિકોણ) 		અધિદેવતા 
(આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિકોણ)		નિર્ગુણ નિરાકાર નિરપેક્ષ બ્રહ્મ
સૂર્ય ગ્રહસૂર્ય દેવતાઅગ્નિ દેવશિવ (ઈશ્વર)બ્રહ્મ
ચંદ્ર ગ્રહચંદ્ર દેવતાજળ દેવઉમા દેવી (પાર્વતી)બ્રહ્મ
મંગળ ગ્રહભૌમ દેવતાપૃથ્વી દેવસ્કંદબ્રહ્મ
બુધ ગ્રહબુધ દેવતાવિષ્ણુ દેવનારાયણબ્રહ્મ
ગુરુ ગ્રહબૃહસ્પતિ દેવતાઇન્દ્ર દેવબ્રહ્માબ્રહ્મ
શુક્ર ગ્રહશુક્ર દેવતાચંદ્ર દેવઇન્દ્ર / ઈન્દ્રાણીબ્રહ્મ
શનિ ગ્રહશનિ દેવતાપ્રજાપતિ દેવયમરાજબ્રહ્મ
રાહુ (છાયા) ગ્રહરાહુ દેવતાસર્પ દેવકાલબ્રહ્મ
કેતુ (છાયા) ગ્રહકેતુ દેવતાબ્રહ્મા દેવચિત્રગુપ્તબ્રહ્મ
ગ્રહ દેવતાસૂર્ય ચંદ્ર મંગલબુધગુરુશુક્રશનિરાહુ કેતુ 
લિંગ જાતિપુરુષસ્ત્રીપુરુષનપુંસકપુરુષસ્ત્રીનપુંસક  
વર્ણ જાતિક્ષત્રિયવૈશ્યક્ષત્રિયવૈશ્યબ્રાહ્મણબ્રાહ્મણશૂદ્રશૂદ્રશૂદ્ર
વૃક્ષ મદારપલાશખૈર (ખદિર)અપામાર્ગપીપળોગૂલરશમી  
ગોત્ર કશ્યપઅત્રિભારદ્વાજઅત્રિઅંગિરાભૃગુકશ્યપપૈઠિનસજૈમિની
દિશા પૂર્વવાયવ્યદક્ષિણઉત્તરઇશાનઆગ્નેયપશ્ચિમ  
કયા દેશનાસ્વામી કલિંગ દેશયામુન દેશઅવંતિમગધ દેશસિંધુ દેશભોજકટ દેશસૌરાષ્ટ્ર દેશમલય દેશકુશદ્વિપ
સ્થાન દેવ સ્થાનજળ સ્થાનઅગ્નિ સ્થાનક્રીડા સ્થાનકોશ સ્થાનશયન સ્થાનઉસર સ્થાન  
શરીરનો વર્ણરક્તવર્ણઅમૃતમય શ્વેતવર્ણરક્તવર્ણપીતવર્ણપીતવર્ણશ્વેતવર્ણકૃષ્ણવર્ણકૃષ્ણવર્ણધુમ્રવર્ણ
વસ્ત્ર રંગસિંદૂરિયો રકતામ્બરશ્વેતામ્બરરકતામ્બરપીતામ્બરપીતામ્બરશ્વેતામ્બરકૃષ્ણામ્બરકૃષ્ણામ્બરધુમ્રવર્ણામ્બર
હાથમાં ધારણ બંને હાથમાં કમળવરમુદ્રા, ગદાશક્તિ, વર, અભય, ગદાચાર હાથમાં ઢાલ,
ગદા, વર, ખડગ		   ચાર હાથમાં ખડગ, વર, શૂલ, ઢાલ,વરમુદ્રા, ગદા
વાહન સાત અશ્વોનો
એક ચક્રિ રથ		દસ અશ્વોનો
ત્રિચક્રિ રથ		મેષ (નર ઘેટું)સિંહકમળ પર
વિરાજમાન		કમળ પર
વિરાજમાન		ગૃધ્ર (ગીધ)સિંહગૃધ્ર (ગીધ)
હોદ્દો  / પદવીરાજારાજાસેનાપતિયુવરાજરાજગુરુ મંત્રીગુપ્ત મંત્રીસેવક, દૂત  
કારક પિતામાતાભાઈ, મિત્રમામા, શિલ્પસંતાન, ગુરુપત્ની, સાસુસેવક, આયુ  
સ્વભાવ સ્થિરચરસમચરલઘુમૃદુતીક્ષ્ણ  
સજલ / શુષ્ક શુષ્કસજલશુષ્કસજલસજલસજલ   
ગુણ સત્વસત્વતમસરજસસત્વરજસતમસ  
સંજ્ઞાક્રૂર, અશુભસૌમ્ય, પાપક્રૂરશુભસૌમ્ય, શુભસૌમ્ય, શુભક્રૂર  
અધિષ્ઠાતાઆત્મામનબળ, પરાક્રમવાણીજ્ઞાન, સુખકામકષ્ટ, સંવેદના  
તત્વ અગ્નિતત્વજળતત્વઅગ્નિતત્વપૃથ્વીતત્વઆકાશતત્વજળતત્વવાયુતત્વ  
પ્રકૃતિ  પિત્ત,ઉષ્ણવાત, કફપિત્તવાત, પિત્ત, કફવાત કફવાત કફકફ  
ઋતુ ગ્રીષ્મવર્ષાગ્રીષ્મશરદવસંતહેમંતશિશિર  
ધાતુસારઅસ્થિ (હાડકા)રક્ત, વીર્યમજજાત્વચા, રક્તચરબીવીર્યસ્નાયુ, જાંઘ  
શરીર સંબંધ અસ્થિ, જૈવ વિદ્યુત,
શ્વસન તંત્ર, નેત્ર		રક્ત, જળ,
અંત:સ્ત્રાવી ગ્રંથિઓ (હોર્મોન્સ), મન		યકૃત, રક્ત કણિકા,
પાચન તંત્ર		અંગ, પ્રત્યંગ,
ત્વચા,
તંત્રિકાતંત્ર		નાડીતંત્ર,
સ્મૃતિ, બુદ્ધિ		વીર્ય, રજ,
કફ, ગુપ્તાંગ		કેન્દ્રીય નાડીતંત્ર  
શરીર ચિહ્નનશીશ, મુખશ્વસનતંત્ર, ભુજાપેટ, પીઠ, ગર્ભકાન, પગ, હૃદયકમર, મૂત્રાશયલિંગ, વાણીપિંડલી, ઘૂંટણ  
વક્રી / માર્ગી માર્ગીમાર્ગીવક્રી / માર્ગીવક્રી / માર્ગીવક્રી / માર્ગીવક્રી / માર્ગીવક્રી / માર્ગી  
સમ ગ્રહ બુધમં, ગુ, શુ, શશુ, શમં, ગુ, શશમં, ગુ,ગુરુ  
મિત્ર ગ્રહ ચં, મં, ગુસૂ, બુસૂ, ચં, ગુસૂ, શુસૂ, ચં, મંબુ, શ, રા, કેબુ, શુ  
શત્રુ ગ્રહ શુ, શ બુધચંદ્રબુધ, શુક્રસૂર્ય, ચંદ્રસૂ,ચં,મં  
શુભભાવ 936111512  
ભાવ–ના કારક 1,9,1043,6,4,102,5,9,1176,8,10,12  
કુંડલી ભાવ દ્રષ્ટિ774,7,875,7,973,7, 1077
મહાદશા (વર્ષ)610717162019187
ઉચ્ચ રાશિ121064127  
નીચ રાશિ784121061  
મૂ. ત્રિ.  રાશિ52169711  
ધારણ – રત્નમાણિક્યમોતીમૂંગોપન્નોપોખરાજહીરોનીલમગોમેદલસણિયો
રત્ન ધારણ સમયસૂર્યોદયસૂર્યોદયસૂર્યોદયકોઈ પણ સમયબપોરબપોરસંધ્યા / રાત્રી  
જાપ સંખ્યા7,00011,00010,0009,00019,00016,00023,00018,00017,000
દાન – ધાતુસોનુ, તાંબુચાંદી, મણિસોનુસોનુ, કાંસુચાંદીચાંદી, મોતીલોઢું, સીસુંલોઢુંલોઢું
દાન – પુષ્પ કમળશ્વેત પુષ્પલાલ પુષ્પસર્વ પુષ્પ?શ્વેત પુષ્પકાળું પુષ્પકાળું પુષ્પ કાળું પુષ્પ
દાન – વસ્ત્ર લાલ વસ્ત્રશ્વેત વસ્ત્રલાલ વસ્ત્રલીલું વસ્ત્રપીળું વસ્ત્રશ્વેત વસ્ત્રકાળું વસ્ત્રકાળું વસ્ત્રકાળું વસ્ત્ર
દાન – ખાદ્ય પદાર્થ ઘઉં, ગોળઘી, દહીંગોળઅનેક ફળ ,  6 રસ ભોજનઘી, પીળું ફળ, મધસફેદ ચોખા, દહીં, સાકર, ઘીઅડદ, તેલઅડદ, તેલઅડદ, તલનું તેલ, સપ્ત ધાન્ય
અન્ય દાન નવું ઘર, દક્ષિણાશંખ, દક્ષિણાવિદ્રુમ, પૃથ્વી, દક્ષિણાહાથીદાંત, દક્ષિણાપુસ્તક, ભૂમિ, છત્રી, દક્ષિણાસફેદ ઘોડો, ગૌ, ભૂમિ, દક્ષિણાભેંસ, કાળી ગાય, જૂતા, દક્ષિણાસૂપ, કામળો, દક્ષિણાકામળો, બકરો, શસ્ત્ર, દક્ષિણા
સંદર્ભ:
કલ્યાણ - જ્યોતિષતત્વાંક - 2014 - ગીતાપ્રેસ, 2017
https://vedicrishi.in/blog/graha-devata-planet-deities, 13th Oct 2024
Vipra Putra, 
Chat GPT 4.0, 13th Oct 2024
न्यास और मंत्र [अनंत श्री स्वामी अखंडानंद सरस्वती जी महाराज]
HardworkBringsSatisfaction