સંસ્કાર – નું મહાત્મ્ય 

સુભાષિતમ પ્રમાણે 

एतत्त्रयं हि पुरुषं निर्दहेदवमानितम्  | तस्मादेतत्त्रयं नित्यं नावमन्येत बुद्धिमान्  || 

આ ત્રણ (ક્ષત્રિય, સાપ અને બ્રાહ્મણ) પોતાની માનહાની કરનારને (અવસર પ્રાપ્ત થતા જ) ભસ્મ કરી દે છે. માટે બુદ્ધિમાન પુરુષે એમનું કદી અપમાન ન કરવું જોઈએ.

યજ્ઞ – નું મહાત્મ્ય 

કર્મકાંડ-સંધ્યા ઇત્યાદિ ભલે ભૌતિકી જણાય પણ ઉદ્દેશ્ય – જીવની આત્મ (મન અને બુદ્ધિ) શુદ્ધિનો હોવાને લીધે તેના પરિણામ પણ આધ્યાત્મિક (માનસિક અને બૌદ્ધિક) છે. માટે બહાર બતાવી શકાય તેમ નથી. અને માટે જ જ્યા સુધી સ્વયં કરીને જુઓ નહિ ત્યાં સુધી (આધ્યાત્મિક અનુભૂતિ રૂપે) તેના પરિણામ દેખાતા નથી. એનું પાલન કરવાથી જેમ જેમ એક પછી એક નવી નવી અનુભૂતિઓ થાય છે એ જ બુદ્ધિ તથા મન શુદ્ધ થયાની સાબિતી છે. પ્રત્યેક અનુભૂતિ શાસ્ત્ર કથિત જ્ઞાન પ્રત્યે નિશ્ચયાત્મક બુદ્ધિ બનાવે છે જેથી શાસ્ત્રોમાં શ્રદ્ધા દ્રઢ થાય છે.

હવે પ્રશ્ન થાય, કે – જો માનસિક ઉદ્દેશ્ય હોય અને માનસિક પરિણામ હોય તો શરીર થી ભૌતિક કર્મ-કાંડ કેમ કરવા? માનસિક પૂજા જ કેમ ન કરી લેવી? તો ઉત્તર છે, કે – “મન, વચન અને શરીર થી એક” એવું કર્મ કરવાથી કર્મ વધુ સારું થાય છે અને માટે પરિણામ પણ વધુ સારું આવે છે.

મન અને શરીર એ ભલે અલગ ભાસે પરંતુ જુદા નથી. અરસપરસ છે. હવે તમને કહેવામાં આવે કે મકાન બાંધવાનું કામ ભૌતિક છે તેમાં મન ન લગાડો અને માત્ર શરીર થી કર્મ કરો તો શું એ કર્મ સારું થશે? કર્મ આધિભૌતિક હોય, આધિદૈવિક હોય કે આધ્યાત્મિક – મન અને શરીર બંનેવ એકરૂપ કરીને કર્મ કરવા પડશે. આધિભૌતિક નો ઉદ્દેશ્ય ભૌતિકતા છે જ્યારે આધિદૈવિક અને આધ્યાત્મિક કર્મ નો ઉદ્દેશ્ય અલગ છે માટે પરિણામ પણ ભિન્ન ભિન્ન છે. પરંતુ મન-વચન અને કર્મ થી એકરૂપ તો થવું જ પડશે.

બીજું એ, કે – કામના (ઈચ્છા) હોવાને લીધે દ્રવ્ય મંત્રોચ્ચાર ઇત્યાદિ અનિવાર્ય છે કર્મકાંડમાં, જો માત્ર સમર્પણની ભાવના હોય તો માનસિક પૂજા શ્રેષ્ઠ છે.

ઉપાસ્ય મૂર્તિ – નું મહાત્મ્ય 

મૂર્તિ પૂજા – નું મહાત્મ્ય 

દેવ પૂજા – નું મહાત્મ્ય 

આચમન – નું મહાત્મ્ય 

મંત્રના ફળની દિશાનો નિર્દેશ કરે તેને વિનિયોગ કહેવાય. વિનિયોગ એટલે “સંબંધ”. (માર્જન, અર્ઘ્ય, પ્રાણાયામ, ઈત્યાદી) કર્મો કરતાં પહેલા “શ્રુતિ પ્રમાણ” (વેદના) ના મંત્રો બોલી “શ્રૌત વિનિયોગ” કરવામાં આવે છે. વેદાર્થવિધિમાં દેવતાના જ્ઞાનની પ્રધાનતા હોય છે. દેવતાના જ્ઞાન વગર અર્થનું વિધાન કરવાને કોઈ પણ સમર્થ થઇ શકતો નથી. અને એવો કોઈ અર્થ કરવા બેસે તો સ્વારસ્યને પ્રગટ કરી શકતો નથી અને મંત્રના આશયને વિકૃત કરે છે અમ વેદ જ્ઞાતાઓનો મત છે, તેથી વિનીયોગની દેવતાના જ્ઞાન માટે અત્યંત આવશ્યકતા છે.

આત્મા – નું મહાત્મ્ય 

આધ્યાત્મિક્તા – નું મહાત્મ્ય 

મનુષ્યનું જીવન માત્ર આધિભૌતિક જ ન હોઈને, આધ્યાત્મિક અને આધીદૈવિક પણ હોય છે જેની ઘણાને જાણ નથી. આમ પ્રત્યેક જીવ સંસારમાં 3 પ્રકારના તાપ સતત વેઠતો હોય છે. પ્રત્યેક તાપનું એકી સાથે હનન કરનાર એવા ત્રિશુળ ને ધારણ કરનાર દેવોના પણ દેવ મહાદેવ મૃત્યુ રૂપી સંસાર નામના રોગ નું ઔષધ છે જે તેના ભક્તો ને સહજતાથી અમરત્વ તરફ લઇ જાય છે.